Hafızanızı “Akıcılık” Tuzağına Düşmekten Koruyun

Hiç, herhangi bir bilgiyi öğrenir öğrenmez unuttuğunuz oldu mu?

Eğer olduysa probleminizin adı “akıcılık” (fluency) olabilir. Ayrıca bilmelisiniz ki, yalnız değilsiniz. Bir iyi haber daha; Aşağıda vereceğimiz basit ipuçları sayesinde bu durumla baş edebilirsiniz.

“Make It Stick: The Science of Successful Learning” kitabının yazarları ve Washington Üniversitesi psikologları Henry Roediger ve Mark McDaniel bu durumu basitçe “fluency” olarak adlandırıyorlar. Türkçe’ye “akıcılık” olarak çevirmek mümkün. Bu durum gördüğünüz şeylerin hatırlanması işlevini etkiliyor.

Akıcılık durumu temelde, okuduğunuz herhangi bir bilgiyi, üzerinden hızlıca göz atarak geçmeniz çünkü bu bilgiyi kolayca hatırlayabileceğiniz hissinden kaynaklanıyor.

Bir örnek verelim. Bir havaalanındaki uçuşları gösteren ekranın karşısındasınız. Ekranda az sonra bineceğiniz İzmir uçuşunu buluyorsunuz ve kapı numarasını kontrol ediyorsunuz, diyelim 104. Bilinçaltınız, bu basit bilgiyi kolaylıkla hatırlayabileceğinizi varsayıyor. Hemen yürümeye başlıyorsunuz, elinizdeki akıllı telefonunuzu kurcalamaya devam ederken birden bire nereye gittiğinizi hatırlamadığınızı farkediyorsunuz. İşte, zihniniz “akıcılık” tuzağına yakalandı.

Benzer bir durum yeni tanıştığımız kişilerin isimleri için de geçerlidir. Örneğin bir toplantıdasınız. Yeni biriyle tanıştınız. Karşınızdaki kişi ismini söyledi, siz isminizi söylediniz, el sıkıştınız ve aranızda bir sohbete başladınız, veya toplantıdaki tartışmalara katıldınız. Bir şekilde yeni tanıştığınız kişiye birşey sormanız gerekti ve hoop, farkettiniz ki ismini hatırlamıyorsunuz.

Bu ikinci örnekte “akıcılık” tuzağına yakalanmanız da benzer bir sebepten geliyor. Zihniniz, “Tamam, ismi Cem, hatırlaması kolay” diye düşünüyor ve söyleyeceğiniz bir sonraki cümleyi kurmaya odaklanıyor. Bu konuyla öyle meşgul ki “akıcılık” tuzağına düşüyor ve karşınızdakinin ismini hızlıca unutuyor.

Problemin temelinde bu bilginin kısa süreli hafızanızda yer alması, zihninizin bunu daha sonra hatırlanmak üzere başka bir hafıza bölgesine taşımak için herhangi bir işlem yapmamasından kaynaklanıyor.

Kısa süreli hafıza bölgesi, okul zamanında karşılaştığınız problemlerdeki havuz gibidir. Yani dolduran bir çok musluğun yanında bir çok boşaltan musluğu da olan bir havuz. Üstelik bu havuzun hacmi hiç de o kadar büyük değildir. Aklınızda çok şey tutmaya çalıştıkça, bu alandaki bilgiler o kadar çabuk yok olmaya başlarlar. Bu yüzden yeni öğrendiğiniz ve daha sonra hatırlamanız gereken bilgileri burada başıboş bırakmaları, hızlıca diğer hafıza bölümlerine transfer etmelisiniz.

Bu durumu aşmak için uygulayabileceğiniz basit bir ipucu var: Pekiştirmek.

Bu hiç de zor değil. Havaalanı örneğimize dönersek, ekrana bakıp kapı numarasını gördükten sonra bulunduğunuz yerden ayrılmadan önce gözünüzü ekrandan başka bir yöne çevirip kapı numarasını kendi kendinize sorun. Bu durumda kısa süreli hafızanıza attığınız bu bilgiyi geri çağırarak pekiştirmiş, dolayısıyla uzun süreli hafızanıza taşımız oluyorsunuz.

İsim hatırlama örneğinde de sizin için en uygun pekiştirme yöntemlerini kullanmayı alışkanlık haline getirebilirsiniz. Örneğin, kendinizi karşınızdakine tanıtırken, cümlenizi karşınızdakinin adını tekrar ederek kurabilirsiniz: “Memnun oldum Cem Bey, ben de Altuğ TATLI.”

Bir başka yöntem karşınızdakinin ismini zihninizde birkaç kez tekrarlamanız olabilir. Tekrarlama, bilginin pekişmesini sağlayacaktır.

Sohbetin geri kalanında, karşınızdaki dinlerken kişinin ismi ile söylediklerini veya zihnini nasıl ilişkilendirebileceğinizi düşünmek de ismi daha uzun süre boyunca hatırlamanıza yardımcı olacaktır. Örneğin saçları veya burnu Cem isminde tanıdığınız başka bir arkadaşınıza veya bir aktöre benziyor olabilir. Ya da mimikleri, kullandığı cümleler, çalıştığı yer, vb.

Sohbeti sonlandırırken de tıpkı tanıştığınız anda yaptığınız gibi karşınızdakinin ismini tekrarlamak, pekiştirme işlemini güçlendirecektir.

Benzer ilişkilendirme ve pekiştirme yöntemlerini daha sonra hatırlamak istediğiniz tüm bilgiler için kullanabilirsiniz. Bu basit yöntemleri alışkanlık haline getirerek “akıcılık” tuzağına düşmekten kolayca kurtulmanız mümkün olacaktır.

Hatırlama ve Unutmama ile ilgili “Daha Çok Hatırlamak ve Daha Az Unutmak İçin 6 İpucu” başlıklı yazımıza da bir göz atmanızı tavsiye ederiz.