Plak Çeşitleri

Plak Çeşitleri

Plaklar yeniden popüler oldu. Her geçen gün daha fazla müziksever plak dinlemeye başlıyor. Bu müzikseverlerin bazıları plaklara yeni yeni merak sarıyor ve plaklar hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyor. Doğal olarak da merak ediyor, soruyor, araştırıyor.

Eski Plakçı da yeni plak sevdalılarına bazı temel bilgiler hakkında ipuçları vermek ve elinden geldiği kadar yardımcı olmak için kısa bir özet hazırladı.

Plak Çeşitleri Nelerdir?

Yeni başlayanlar “büyük” ve “küçük” olarak ikiye ayırsalar da, aslında plaklar birden fazla özelliklerine göre çeşitlenirler. Kısaca özetlemek gerekirse:

• Üretildikleri materyale
• Boyutlarına
• Devir sayılarına
• İçeriklerine

göre farklı çeşitlere ayrılırlar.

Üretildikleri Materyale Göre Plaklar

Temel olarak iki farklı malzemeden üretilen plaklardan bahsetmek mümkün.

Taş Plaklar

En az rastlananla başlayalım. İlk kullanılmaya başladığı dönemlerde üretilen plaklar Taş Plaklardır.

Taş Plaklar Ebonit denen bir maddeden yapılırlar. Ebonit, en basit tabirle plastik ve karbon karışımı bir maddedir.

Çok sert bir materyal olduğu için Türkiye’deki ismi Taş Plak olarak kullanılır.

Taş plakların genellikle her bir yüzlerinde bir parça olur.

Ayrıca Taş Plakların dinlenebilmesi için ya Gramofon veya Taş Plak için üretilmiş özel iğneleri olan pikaplar kullanılması gerekmektedir. Bunun sebebi ise Taş Plağın malzemesinin sert olması ve buna uygun bir iğne ile dinlenmesinin gerekmesidir. Detaylarını aşağıda göreceğiniz Vinil (Vinyl) Plaklar için üretilmiş iğnelerin Taş Plak dinlerken kullanılması halinde pikabın iğnesinin zarar görmesi, hatta kırılması söz konusu olabilir. Aynı şekilde Taş Plaklar için kullanılan sert iğnelerin, Vinil plaklarda kullanılması halinde de plaklar zarar görecek ve çizileceklerdir.

Türkiye’de bulunan Taş Plakların üzerinde genellikle Bandrol Pulu bulunmaktadır.

Taş Plakların kullanımında bir başka dikkat edilmesi gereken nokta da kırılganlıklarıdır. Taş Plak kullanırken düşmelere, çarpmalara karşı dikkat edilmelidir. Çok küçük darbelerde kırılabilirler. Özellikle daha eski tarihli oldukları da düşünüldüğünde değerli bir tarihi eserin, bir taş plağın, çok kolayca zarar görmesi söz konusu olabilir.

Taş Plaklar, daha eski oldukları ve daha az bulundukları için Vinil plaklara göre daha pahalıdırlar şeklinde bir genelleme yapmak mümkündür.

Vinil (Vinyl) Plaklar

Vinil Plaklar için kısaca günümüzde kullanılan plaklar diyebiliriz.

Taş Plakların kırılgan, taşınması, kullanılması zor olmasının yanında Vinil Plaklar hem daha hafif, hem daha esnek, hem de daha kolay kullanılabilen ve daha uzun ömürlü plaklardır.

Yapım malzemesi için kısaca Plastik diyebiliriz. Bu sayede hem daha hafif hem de daha esnek oldukları söylenebilir.

Genellikle siyah olurlar. Ancak Renkli, Şeffaf, Resim Baskılı (Picture Disk) çeşitleri de bulunmaktadır.

Boyutlarına Göre Plaklar

Plağın fiziksel ölçüsünü ifade eder. Plak çapına göre ölçülendirilirler. Genel olarak üç farklı boyutta plak vardır.

7″ (Inch) – 18 cm

7″ boyutundaki plaklar ülkemizde genellikle 45’lik olarak bilinirler. Ancak 45’lik terimi, aşağıda anlatıldığı şekilde devir hızını belirtmektedir.

Buradan yola çıkarak 7″ boyutunda ancak 33 devir hızında dinlenen plaklar olduğunu da söylemek mümkün.

Yukarıda bahsedilen genellemenin sebebi, piyasada bulunan 7″ lik plakların büyük bölümünün 45’lik plaklar olmasından kaynaklanmaktadır.

Bir başka genelleme ise içerikleri ile ilgili yapılabilir. 7″ boyutundaki plaklar tıpkı Taş Plaklarda olduğu gibi genellikle her yüzlerinde bir parça barındırırlar. Bu özellikleri dolayısıyla “Single” olarak adlandırılabilirler.

Bazı 7″ plakların göbeğinin ortasında 3cm çapında ve kırılıp çıkarılabilen bir bölüm yer alır. Bazı 7″ plaklar ise direk olarak bu parçası olmadan, yani göbeğinde büyük bir delikle üretilirler.

Göbeksiz 7″ plaklar genellikle eski otomobil pikaplarında kullanılmaktaydılar. Göbeksiz 7″ plakları pikapta dinlemek için iki farklı türde göbek aparatı kullanılabilir. Bunlardan birincisi pikabın bir parçası olarak kullanılır ve pikap tamburunun ortasındaki mile takılırlar ve göbeksiz plak öyle kullanılır. İkinci çeşit aparat ise plağın göbeğine takılır, sabit durur ve ortasındaki delik ile pikap miline yerleştirilir.

10″ – 25 cm

Bu boyuttaki plaklar piyasada görülme sıklığına göre en seyrek rastlanan plaklardır diyebiliriz. Diğer iki boyuttaki (7″ ve 12″) plaklar, 10″ boyutundaki plaklara göre daha fazla adettedir diyebiliriz.

Tüm Taş Plaklar 10″ boyutundadır. Ancak çok sık rastlanmasa da 10″ boyutunda Vinil Plaklar da üretilmiştir.

12″ – 30 cm

En sık rastlanan plaklardandır denebilir. Tıpkı 7″ boyutundaki plakların en fazla 45’lik olarak rastlanması örneğinde olduğu gibi, 12″ boyutundaki plaklar da genellikle 33 devirlik plaklardır ve 33’lük olarak bilinirler.

Yine genellemek gerekirse, 12″ boyutundaki plaklar “Albüm” içeriklidir. Yani CD’lerde ve bir önceki mecra olan Kasetlerde olduğu gibi 12″ lik plakların genellikle her bir yüzlerinde birden fazla parça bulunur ve bir albüm içerirler.

Ancak bunun dışında da 12″ boyutunda plaklar mevcuttur. Örneğin Maxi’ler. Aşağıda Maxi Plaklar ile ilgili daha detaylı bilgiler yer almaktadır.

Devir Sayılarına Göre Plaklar

Plakların en önemli özelliklerinden biri devir sayılarıdır. Tıpkı boyutlarında olduğu gibi devir sayılarına göre de üç farklı tipte plaktan bahsetmek mümkündür.

Devir sayısı temelde plak dinlenirken pikabın tamburunun bir dakikada kaç tur attığı olarak tanımlanabilir.

Pikaplarda devir sayısını ayarlamaya yarayan bir düğme veya kol bulunur. İlgili plak dinlenmeden önce pikabın devir sayısı uygun ayara getirilmelidir.

78 Devir Plaklar

Plakların ilk kullanılmaya başlandığı 1900’lerin başlarında kullanılan plaklar 78 devir plaklardı. 1960’lara kadar en çok kullanılan devir buydu.

78 devir genellikle Taş plaklarda kullanılırdı. Pikabın (veya Gramofonun) tamburunun (plağın üzerine koyulduğu yuvarlak platform) bir dakikada 78 devir dönmesi ile dinlenir. Pikabın farklı bir devirde olması halinde (örneğin 33 veya 45) dinlenen müzik yavaş hızda çalıyormuş gibi duyulacaktır.

Vinil Plaklarda 78 devir kullanılmamaktadır.

45 Devir Plaklar

12″ lik plaklarda da rastlansa da genellikle 7″ boyutundaki Vinil plaklarda kullanılır. Yukarıda da belirtildiği gibi 7″ Boyutunda ve 45 Devirlik plaklarda genellikle her bir yüzde bir parça bulunur. Ancak bu kesin bir kural değildir. Bu konuda aşağıda “İçeriklerine Göre” başlığı altında farklı örnekler hakkında da bilgi verilmektedir.

33 Devir Plaklar

Yine Vinil plaklarda kullanılan bir devir sayısıdır. Taş plaklarda kullanılmaz.

Aslında tam olarak 33 değil, 33,333333 devir ile dönerler.

Genellikle 12″ boyutunda ve Albüm içeriklidirler. Yani her bir yüzünde birden fazla parça içeren plaklardır. 33 Devir ve 12″ boyutundaki plaklar Albüm veya LP (Long Play yani Uzunçalar) olarak adlandırılırlar.

Çok sık rastlanmasa da 7″ boyutunda 33 Devirlik plaklar da bulunmaktadır. Bunlara genellikle EP (Extended Play) adı verilir. Genellikle her bir yüzlerinde 2 veya maksimum 3 parça yer alır.

İçeriklerine Göre Plaklar

Öncelikle belirtmek gerekir ki burada bahsedilen “İçerik” terimi, plağın içerdiği müziğin türü veya benzeri bir açıklama değil, plağın kapasitesini anlatmaktadır. Yukarıda bahsedilen LP, EP, vb terimlerin ne anlama geldiği anlatılmaktadır.

Single

Genellikle 7″ ve 45 devir plaklardır. Her yüzlerinde genellikle birer parça yer alır.

Maxi veya Maxi Single

12″ plaktırlar. Genellikle 45 devirdirler. Her bir yüzde genellikle 1 veya en fazla 2 parça yer alır. Geniş kanal aralığı sayesinde Long Play’lere göre daha net ve kaliteli ses vermeleriyle bilinirler. Öyle ki Dijital mecralar yaygınlaşmadan önce radyo istasyonlarında çalınan müzikler için Maxi’ler tercih edilirlerdi. Aynı şekilde 70’lerde ve 80’lerde diskolardaki DJ’ler de Maxi’leri tercih ederlerdi.

EP (Extended Play)

Genellikle 7″ boyutunda ve 45 devirdedirler. Ancak daha sık rastlanan Single’lara göre daha fazla (genellikle her bir yüzde ikişer) parça içerirler. Bu yüzden “Extended” yani “Genişletilmiş” adını alırlar.

Mini LP

Genellikle 7″ boyutundadırlar ve 33 Devir ile dinlenirler. EP’lere göre daha fazla parça içerirler. Yani her bir yüzde ikişerden fazla parça içermektedirler.

Midi LP

Yurt dışı kökenli kaynaklarda pek yer almaz. Muhtemelen ülkemizde çok kullanılan bir deyim olabilir. Yurt dışı kaynaklarda bu plaklar da LP olarak geçebiliyor.

Mini LP’lerden daha yüksek sayıda parça içerirler. 10″ boyutunda ve Vinil plaklardır. Yine 33 devir ile kullanılırlar.

LP (Long Play – Uzunçalar)

Yukarıda da defalarca belirtildiği gibi, CD ve Kasetlerde kullanıldığı gibi Albüm içeriklidirler. 12″ ve 33 Devirdirler.

Yeni baskı plaklar çoğunlukla LP olarak üretilirler.

İstisnalar

Tekrar etmekte fayda var, tüm bu sayılanlar “genellikle” kullanılan ölçü, format, içerik, vb bilgileri içermektedir. Bunların dışında da örnekler bulunmaktadır.

Yeri gelmişken bazı sıra dışı örnekler hakkında biraz söz ederek yavaş yavaş yazımızı sonuçlandıralım.

Plaklar sadece yuvarlak şekilli ve Vinil (ya da Ebonit) malzemelerden üretilmezler. Bazı ilginç şekilli ve malzemeli plaklar da vardır.

Genellikle promosyon, hatıra, özel baskı vb amaçlarla üretilmişlerdir. Daha esnek malzemeler, kartpostal görünümler, veya yuvarlak form dışındaki şekiller zaman zaman karşılaşılan plaklardandır.

Çok sık rastlanmadıkları için genellikle koleksiyon değeri içerirler.

Bu ilginç şekillere rağmen mantık aslında normal plaklarla aynıdır. Şekil ne olursa olsun şeklin ortasında (göbek deliğinin etrafında) belirli bir bölümde daire şeklinde yerleştirilmiş kanallar. Plak dönerken bu kanallarda dairesel şekilde hareket eden kafa, kanallardaki şekilleri sese çevirirler.

Özet

Yukarıda da belirtildiği gibi “Plak” deyince akla ilk etapta aşağıdaki iki tür geliyor olsa bile aslında çok fazla türde plaklardan bahsetmek mümkün. Ancak en sık rastlananları:

• LP: 12″ ve 33 Devir
• Single: 7″ ve 45 Devir

Anlatılanların kısa bir özetini aşağıdaki görselde bulabilirsiniz.

Yani, yeni başlayan plakseverlerin deyimiyle, “Büyük” plaklar aslında LP, “Küçük” plaklar ise aslında Single plaklardır.

Pikaplar ile ilgili detaylı bilgiler almak isterseniz “Hangi Pikabı Almalı ?” başlıklı yazımıza bir göz atabilirsiniz.

Eski Plakçı